HOE PANDEMIEËN DE MAATSCHAPPIJ VERANDERDEN
Als we de evolutietijd van de aarde over 12 uur verdelen, dan verschijnt de mens tijdens de laatste 5 minuten. De Homo Sapiens komt zelfs pas in de laatste minuut tevoorschijn en het optreden van het ‘agrarisch type’ is een kwestie van seconden. Toch is dit type erin geslaagd in die luttele seconden de hele aarde te overheersen en als we sommige wetenschappers willen volgen, zal voornoemde soort in enkele fracties van seconden met haar ingreep in het klimaat de hele boel om zeep helpen. Homo Sapiens ontpopte zich als een ecologische seriemoordenaar. Grofweg de helft van de grote dieren op aarde zijn uitgeroeid, nog lang voor de uitvinding van het wiel, schrift of ijzeren gereedschap. In zijn boek ‘Sapiens’ beschrijft Harar de agrarische revolutie 10 000 jaar geleden als de grootste zwendel van de geschiedenis. In zijn werk ‘de meeste mensen deugen’ geeft Rutger Bregman aan dat de agrarische revolutie verantwoordelijk is voor het ontstaan van pandemieën. Als er in korte tijd een hoog aantal sterfgevallen door een ziekte voorkomt en zich over meerdere continenten verspreidt, spreken we van een pandemie. In de geschiedenis zijn er meer dan één keer desastreuze pandemieën voorgekomen, die de maatschappij grondig hebben beïnvloed.
OORSPRONG DER SOORTEN
Toen Charles Darwin in zijn ‘Over de oorsprong der soorten’ aanhaalde dat mens en aap een gezamenlijke voorvader hadden, riep de vrouw van een Engelse bisschop in wanhoop uit: “Laten we hopen dat dit niet waar is en als het waar is, laten we dan bidden dat het niet algemeen bekend wordt.” Het ís algemeen bekend geworden en al zijn er o.a. in Amerika groepen ‘gelovigen’ die de hele evolutietheorie ontkennen en zweren bij het scheppingsverhaal in de Genesis, dan leren recente wetenschappelijke publicaties dat dit scheppingsverhaal wel eens zou kunnen verwijzen naar de overgang van de jagende naar de verbouwende mens. De jagende mens leefde op het ritme van de natuur als in een paradijs. Om de honger te stillen plukte hij vruchten, verzamelde kruiden, sloeg een vis aan de haak en knuppelde zich op tijd en stond een konijn. Wetten bestonden niet. De jagende mens leefde vanuit de buik en vond zo zijn welbehagen.
WEG UIT HET PARADIJS
Aan dat schone liedje kwam een einde toen tussen Tigris en Eufraat en in de vallei van de Nijl de vlakte zo vruchtbaar was geworden dat het de moeite leek op één plaats te verblijven. Stammen werden staten met een goddelijke heerser omringd door zwoegende dienaars. De mens leefde niet langer van wat de natuur in zijn mildheid aanbood, maar wilde de natuur beheersen. Landbouwcultuur met slagstelsel werd een feit en om de oogst rijk en de schuren vol te houden, waren zweet, bloed en tranen nodig. Ambachten en handelsactiviteiten werden een feit. Voor alles en nog wat waren structuren en regels nodig en zo ontstond een schrift en kwam er een einde aan wat préhistorie heet. Het belang van familie, thuis en gezin nam toe. De eerste gedomesticeerde dieren verschenen ten tonele. Maar deze naar mensenhand gevormde dieren waren, benevens lief en behulpzaam, leveranciers van virussen en de eerste epidemieën waren een feit. En het zou nog erger worden. Het gebeurde al eens dat een boer thuis niet aan zijn trekken kwam en van ellende een van zijn schapen besprong, wat de mensheid met seksueel overdraagbare ellende opzadelde.
DE ZWARTE DOOD (1347 1351)
In de loop van de laatste twee millennia werd de mensheid door meerdere pandemieën geteisterd. Door historici worden er een elftal aangehaald. Wij beperken ons tot de meest ingrijpende voor wat Europa betreft. Wie van ons heeft nog nooit gehoord van de pest, ook gekend als ‘de zwarte dood’? De pestbacterie bereikte vanuit Centraal-Azië via handelswegen als de zijderoute in het midden van de 14e eeuw Europa. Ze werd aan de mens doorgegeven via beten van vlooien die op de zwarte rat parasiteerden. In oksels en liezen verschenen plotseling gezwellen zo groot als een kippenei. Uit die gezwellen sijpelde bloed.
DE POKKEN (15e tot 18e eeuw)
Pokken is een ernstige infectieziekte die veroorzaakt wordt door het pokkenvirus. Tot de achttiende eeuw was pokken een belangrijke doodsoorzaak bij kinderen: in Zweden en Frankrijk overleed één op de tien kinderen aan pokken. Edward Jenner toonde in 1796 aan dat een vaccinatie met koepokkenvirus tegen pokken beschermde. Hierdoor kon de ziekte onder controle worden gebracht. In 1967 startte de WHO een grootscheeps bestrijdingsprogramma. In 1980 werd de wereld pokkenvrij verklaard en het vaccineren wereldwijd gestaakt.
Pokken hebben ervoor gezorgd dat Europeanen Amerika een stuk makkelijker konden koloniseren Generaties lang waren ze aan de pokken blootgesteld en hadden groepsimmuniteit opgebouwd. Die was er niet voor de inheemse bevolking van Amerika, waarvan naar schatting 95% aan de pokken stierf. In de Nieuwe Wereld vonden de veroveraars goud en zilver. Dit leidde tot inflatie in het Spaanse Rijk, wat een prijsrevolutie ontketende en de waardering van ‘geld’ veranderde. Dit bleek een cruciaal moment in de ontwikkeling van het moderne kapitalisme in een maatschappij die niet langer op lijfeigenschap was gebaseerd.
CHOLERAPANDEMIEËN (19e eeuw)
Vanaf 1817 traden er wereldwijd een reeks cholerapandemieën op. Het is een infectieziekte, gekenmerkt door ernstige diarree en uitdroging. Vooral kinderen en bejaarden zijn vatbaar voor de cholera die zich via besmet water of besmet eten verspreidt. Gekoloniseerde landen, die tijdens de pandemie in de negentiende eeuw minder toegang tot schoon sanitair hadden, werden getroffen. In Europa en de Verenigde Staten werd in de 19e eeuw ruim geïnvesteerd in een rioleringssysteem en schoon drinkwater. Ook het sanitair in de woningen werd gemoderniseerd. In Zuid-Amerika en Latijns-Amerika komt de ziekte nog voor.
SPAANSE GRIEP (1918 - 1919)
Op het einde van Wereldoorlog I werd de wereld door de ‘Spaanse griep’ geteisterd. Het virus sloeg overal ter wereld toe en had een voorkeur voor mensen die jong en gezond waren. Wie geïnfecteerd was voelde zich van het ene op het andere moment doodziek en takelde snel af. Na koorts, hoofdpijn, misselijkheid en braken volgde geregeld een longontsteking of waren er bloedingen uit mond, neus, oren en ogen. Dat griep door een virus werd veroorzaakt, was toen nog niet geweten. Behandeling bestond uit het bestrijden van de symptomen: voorschrijven van aspirine en een hoestdrank. Ongeveer 500 miljoen mensen raakten besmet en 50 miljoen stierven wereldwijd aan de gevolgen van de Spaanse griep.
Waarom we van Spaanse griep spreken? Spanje was één van de weinige landen die de ziekte serieus nam en erover berichtte. In 1920 trok het virus zich terug om daarna niet meer te verschijnen. De wetenschappers hadden de boodschap wel begrepen: griep mag niet onderschat worden. Ze gingen aan de slag om de geheimen van de mysterieuze ziekte te ontrafelen. In 1931 slaagde de Amerikaanse onderzoeker Richard Shope er voor het eerst in een influenzavirus te isoleren bij een varken. Twee jaar later ontdekten wetenschappers ook een influenzavirus bij de mens.De HONGKONGGRIEP (1968 - 1970) was een pandemie die uitbrak in China en daarna in Hongkong. De ziekte kostte aan 700 000 mensen het leven. Aan het begin van de jaren 80 was er de uitbraak van AIDS. Hoewel er een werkbaar vaccin werd opgesteld, heeft de ziekte nog veel invloed op levens van mensen. Dankzij de uitbraak van SARS (2002 - 2003) groeide het bewustzijn over het voorkomen van besmettingen. Openbare plekken worden in Hongkong veel beter schoongemaakt en dragen van een gezichtsmasker op straat is een gewoonte geworden. De MEXICAANSE GRIEP (2009 - 2010) verspreidde zich snel, ook in landen met een goede gezondheidszorg. Dit had eigenaardig genoeg geen effect op onze manier van omgaan met elkaar. Misschien hadden we de huidige Covid-19 kunnen beperken als we ten tijde van de Mexicaanse griep onze sociale omgangsvormen al hadden veranderd. Covid-19 is verantwoordelijk voor miljoenen zieken en een gigantisch aantal doden. De overheden beslisten dat de burgers best thuis bleven en van een ruimer sociaal contact was geen sprake meer. Strenge maatregelen en de duur daarvan kunnen ervoor zorgen dat de economie tot 8% kan krimpen.
VACCIN BELOOFT REDDING
Gelukkig kunnen we deze bijdrage optimistisch afsluiten. Er zijn meerdere werkzame vaccins en na nog een tijde van stevig op de tanden bijten, zullen we elkaar weer mogen ontmoeten. U kunt niet geloven hoezeer we naar dat moment snakken! Of COVID-19 net zoals voornoemde pandemieën een blijvende invloed zal uitoefenen? Ik denk dat we het onnodig handenschudden en overvloedig kussen wel achterwege zullen laten.
ANDERE TIJDEN
Wenst u nog meer over pandemieën in het algemeen te weten, dan kunt u deze website raadplegen. Interessant zijn de video's, maar soms moet je al een beetje verder scrollen om bij het gewenste onderwerp te komen.
https://www.anderetijden.nl/dossier/26/Ziekten
GERAADPLEEGDE BRONNEN
https://www.eoswetenschap.eu/geschiedenis/wat-de-geschiedenis-ons-leert…
https://isgeschiedenis.nl/nieuws/overzicht-van-grote-pandemieen-in-de-g…
https://www.trouw.nl/nieuws/pandemieen-horen-erbij-en-bepalen-vaak-geno…
